Verwacht
Najaar 2023
PUNT.
Pointillisme. Pop-Art. Pixel.
11 november 2023 t/m 12 mei 2024
De tentoonstelling PUNT. Pointillisme. Pop-art. Pixel. gaat een unieke verbinding leggen tussen artistieke stijlstromingen en belangrijke technische ontwikkelingen binnen de lithografie.
De stip is hip. Al ruim 150 jaar is de punt niet weg te denken uit artistieke stijlstromingen. Van pointillisme, pop-art, stippling art, neo-pointillisme tot pixel-art: de stip of de punt heeft een grote aantrekkingskracht op kunstenaars sinds de negentiende eeuw. De populariteit van de stip liep gelijk met nieuwe wetenschappelijke inzichten over kleur en de uitvinding van de chromolithografie. De kleurendruktechniek lijkt een inspirator te zijn geweest voor de pointillisten aan het eind van de negentiende eeuw. Daarna wint de punt opnieuw aan populariteit in de tweede helft van de twintigste eeuw. De polka-dot is dan razend populair bij kunstenaars als Roy Lichtenstein, Sigmar Polke en Yayoi Kusama. De stip krijgt daarnaast een heropleving via de nieuwe digitale media; de hedendaagse pixel wordt vaak gezien als equivalent van de geschilderde of getekende punt.
De tentoonstelling PUNT. gaat deze unieke ontwikkelingen uitlichten, verdiepen en verbinden. In de expositie wordt getoond dat de lithografie niet enkel als grafisch medium is ingezet, maar dat de techniek op zichzelf een inspiratiebron is geweest voor diverse artistieke ontwikkelingen en de stip niet meer is weg te denken uit de kunsten.
Pointillisme?
Pointillisme is een bekende schildertechniek die aan het eind van de negentiende eeuw een opkomst maakte als reactie op het impressionisme. Bij deze grafische techniek plaatsten kunstenaars gekleurde stippen of streepjes op het doek. Hierbij werd voornamelijk gebruik gemaakt van primaire kleuren.
Het was de Franse kunstenaar Georges Seurat die pointillisme in eerste instantie ook wel ‘chromoluminarisme’ noemde. Seurat had zich laten inspireren door de nieuwe druktechnieken die rond 1880 populairder werden, waaronder chromolithografie. In de chromolithografie worden net als pointillisme kleine puncteringen van inkt gebruikt om een kleurenbeeld samen te stellen. Lithografie werd ook gebruikt voor de affichekunst, die vanaf eind van de 19e eeuw aan populariteit won in de Franse hoofdstad Parijs. Het was deze kunstvorm – met name het werk van de Franse affichekunstenaar Jules Chéret – die voor deze kruisbestuiving en het beïnvloeden van pointillistisch werk zorgde.
Wat is Pop-Art?
De punctering van de chromolithografie had niet alleen invloed op kunststromingen zoals het pointillisme, maar ook op de Pop-Art. Dit was met name het geval bij het Ben Day-proces, dat werd ontwikkeld door Benjamin Henry Day in 1879. Het Ben Day-proces (ook wel bekend als de Ben Day-punctering), bestond uit kleine (gekleurde) punten die gebruikt werden voor het maken van schaduwen in kleur of grijstinten op papier. De techniek werd ontwikkeld om zo op snelle en goedkope wijze in kleur te drukken. Deze techniek was geïnspireerd op de half tonen punctering van de lithografie. In de twintigste eeuw werd deze techniek vooral toegepast bij het maken van gekleurde stripverhalen, zodat deze snel en goedkoop konden worden geproduceerd.
De Ben Day-techniek werd nooit gezien als onderdeel van de beeldende kunsten, totdat pop-art-kunstenaar Roy Lichtenstein zijn werk hierop inspireerde. Hij werkte met de stripkunst, die hij herwerkte en uitvergrootte. Later werd deze puncteringtechniek dan ook wel de ‘Lichtenstein Dots’ genoemd.
Wat is een Pixel?
De pixel is de digitale variant van de puntering. Deze ontwikkelt zich in de tweede helft van de twintigste eeuw met de opkomst van de digitale technieken. Net als in de chromolithografie en het pointillisme, zijn pixels puntjes in basiskleuren die worden gecombineerd om een volledig kleurenspectrum te krijgen. In de offsetlithografie worden de kleurnuances gecreëerd door te drukken in de primaire subtractieve kleuren (CMYK: cyaan, magenta, geel en zwart). Er wordt gebruik gemaakt van rasters om zo de afbeelding van drukbare punten te voorzien.
Ditzelfde principe zien terug bij digitale media die werken met een eigen lichtbron, zoals een televisie- of computerscherm. Digitale pixels bestaan uit additieve kleuren (RGB: rood, groen en blauw). Ook hier worden kleine punten ingezet om een figuur of beeld te creëren. De pixel is in essentie een moderne equivalent van de puntering, maar in de plaats van fysieke stippen is de pixel digitaal. In tegenstelling tot de grafische puntering zijn de eerste digitale pixels vierkant.
De pixel zorgde voor een nieuwe vormentaal. Een iconisch voorbeeld is de Super Mario Brothers franchise, ontworpen door de Japanse kunstenaar Shigeru Miyamoto. Miyamoto gebruikte de kleine pixels voor het maken van zijn iconische karakter Mario, waarmee hij een universeel en tijdloos beeld creëerde.